Wielką czy małą literą?

Zasady użycia wielkiej i małej litery w tekstach raczej nie przysparzają nam kłopotu. Od kiedy nauczyliśmy się pisać, wiemy, że wielka litera pojawia się zawsze na początku tekstu i po kropce. Wiemy, że tak samo piszemy imiona i nazwiska, nazwy miast, krajów i narodowości. Problem pojawia się, kiedy musimy zdecydować, czy napisać Smok Wawelski czy smok wawelski, Marsjanin czy marsjanin, Nowy Rok a może nowy rok? Poniżej znajdziecie zestawienie reguł rządzących pisownią tych najbardziej problematycznych słów.

WIELKĄ LITERĄ ZAPISUJEMY:

1. Nazwy mieszkańców części świata: Europejczyk, Azjata, Amerykanin.
2. Nazwy hipotetycznych mieszkańców planet, a więc tu pojawi się nasz Marsjanin czy – nadal dziwnie brzmiący – Wenusjanin.
3. Imiona własne zwierząt, drzew i bohaterów filmów lub bajek: Azor, Kot w Butach i tak! Smok Wawelski.
4. Nazwy mieszkańców krajów: Polka, Rzymianin (w znaczeniu mieszkańca starożytnego Rzymu) czy Meksykanin, ale ważne, by zapamiętać, że ta reguła nie odnosi się do polki (tańca), rzymianina czy meksykanina (mieszkańców miast Rzym i Meksyk).
5. Nazwy członków narodów, ras i szczepów: Słowianin, Masaj, Żyd (ale już małą literą – żyd – zapiszemy określenie wyznawcy judaizmu).
6. Nazwy mieszkańców regionów, krain i prowincji: Kaszub, Ślązaczka, Pomorzanin.
7. Przymiotniki dzierżawcze (odpowiadające na pytanie: czyj? i odnoszące się do właściciela, autora lub twórcy) typu: dramat Szekspirowski, poezja Miłoszowa, blog Glossowy J; podobnie rzecz się ma z obiektami występującymi tylko w jednym egzemplarzu jak nasza unikatowa Brama Floriańska czy Drzwi Gnieźnieńskie.
8. Nazwy świąt i dni świątecznych: Gwiazdka, Zaduszki i – ten wątpliwy – Nowy Rok. Kiedy składamy komuś życzenia z okazji nowego roku (a więc nie tylko z okazji święta 1 stycznia) również możemy użyć wielkiej litery.
9. Nazwy imprez, które posiadają swój specjalny wyjątkowy tytuł: Turniej Czterech Skoczni, Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy czy Światowy Dzień Młodzieży. Ale jeśli w takiej nazwie pojawia się przyimek, zapisujemy go małą literą, np. Dzień bez Samochodu.
10. Nazwy czcionek komputerowych: Arial, Verdana, Times New Roman.

11. Nazwy języków programowania, programów i systemów komputerowych: Windows, Word, Norton Commander.
12. Nazwy obiektów astronomicznych: Gwiazda Polarna, Ziemia, Słońce, Księżyc (ostatnie trzy w znaczeniu potocznym zapisujemy oczywiście małą).
13. Wielowyrazowe nazwy geograficzne i miejscowe typu: Jelenia Góra, Morskie Oko, Nowy Sącz. Tutaj jednak musimy zwrócić uwagę, czy któraś z części składowych nie jest nieodmienna, np. półwysep Hel, wyspa Uznam – wówczas tę odmienną część zapisujemy małą literą. Przymiotniki: południowy, północny, wschodni i zachodni zapisujemy wielką literą, kiedy są integralną częścią nazwy geograficznej: Tatry Zachodnie, Morze Północne itd.
14. Nazwy firm, marek i typów wyrobów przemysłowych: samochód marki Fiat lub samochód „Fiat”, zegarek firmy Omega albo zegarek „Omega”. Tutaj jednak praktyczna uwaga: jeżeli te słowa są używane jako nazwy pospolite konkretnych przedmiotów, zapisujemy je małą literą, a więc fiat, omega, nałęczowianka, kodak, aspiryna.
15. Skrótowce: UJ, GOPR, MEN. Jeżeli w nazwie występuje przyimek, wówczas zapisujemy go małą literą: PiS, WSiP, SPATiF. Podobnie dzieje się, kiedy w nazwie występują litery oznaczające głoski wewnątrzwyrazowe: DzU RP (Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej) czy głoskę ch: ZChN.

MAŁĄ LITERĄ ZAPISUJEMY:

1. Nazwy okresów kalendarzowych: rok, wiek, karnawał, adwent, post (choć te ostatnie ze względów religijnych w kontekście ważnego okresu w roku kościelnym można zapisać również wielką).
2. Nazwy obrzędów, zabaw i zwyczajów: andrzejki, mikołajki, walentynki.
3. Nazwy jednostek monetarnych: złoty, dolar, euro.
4. Sejm, senat, izba w znaczeniu nazw pospolitych. Kiedy jednak są częścią składową jednostkowej nazwy, zapisujemy wielką: Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, Izba Lordów.
5. Tytuły naukowe i zawodowe: profesor, inżynier, magister.
6. Nazwy godności: prezydent, premier, dyrektor (chyba że mamy do czynienia z aktem prawnym lub innym tekstem, w którym odnosimy się do konkretnej osoby; wówczas możemy zapisać: Rzecznik Praw Obywatelskich, Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej).
7. Nazwy członków bractw i zgromadzeń zakonnych: franciszkanin, jezuita, kapucyn.
8. Nazwy członków społeczności wyznaniowych: chrześcijanin, muzułmanin, buddysta.
9. Nazwy mieszkańców miast, osiedli i wsi: paryżanka, wrocławianin, żoliborzanin.
10. Nazwy okręgów administracyjnych współczesnych i historycznych: województwo małopolskie, powiat krynicki, diecezja poznańska.
11. Przymiotniki utworzone od nazw kontynentów, krajów, miejscowości, narodów, plemion: kultura europejska, sery szwajcarskie, języki słowiańskie.
12. Przymiotniki jakościowe (odpowiadające na pytanie: jaki?), utworzone od imion własnych: porównanie homeryckie, rok mickiewiczowski, syzyfowa praca.

UŻYCIE WIELKIEJ LITERY ZE WZGLĘDÓW UCZUCIOWYCH I GRZECZNOŚCIOWYCH

W tym wypadku język polski jest dość elastyczny i pozostawia dużą swobodę piszącemu. Wiele zależy od jego osobistych uczuć w stosunku do osób, o których pisze lub tematu, który porusza. Jest jednak kilka reguł, zgodnie z którymi wielką literą zapisujemy:

1. Nazwy osób, do których zwracamy się w listach prywatnych i oficjalnych: Kochana Babciu!; Do Pana Dziekana Wydziału Filologicznego.
2. Nazwy osób bliskich adresatowi lub piszącemu: Ucałuj Mamę; Pozdrów ode mnie Rodziców.
3. Przymiotniki i zaimki, które odnoszą się do tych osób: Dziękuję za wiadomość od Ciebie; Przesyłam pozdrowienia dla Twoich bliskich.

Tutaj warto jednak zachować umiar i zdrowy rozsądek. Zaimki ja i mnie raczej nie wymagają pisowni wielką literą.

Po te i więcej reguł pisowni warto sięgnąć tu:
www.sjp.pwn.pl

Autor: Paulina Kuc

Udostępnij ten post

Znane i „lubiane” błędy językowe w polskiej mowie

Jak wiadomo język polski nie jest prostym językiem. Nawet rodowici Polacy mają trudności z niektórymi występującymi w polszczyźnie sformułowaniami i zwrotami. Read more

Czym są i skąd się wzięły frazeologizmy?

Według słownika języka polskiego związek frazeologiczny to utrwalone w danym języku połączenie wyrazów, którego znaczenie nie wynika ze znaczeń tych wyrazów. Read more

Zapożyczenia w języku polskim

Na polszczyznę bardzo silny wpływ miały inne języki. Obecnie, w słowniku języka polskiego możemy znaleźć około 140 tys. haseł. Nie Read more

Jedna odpowiedź do “Wielką czy małą literą?”

1. Gość Spec Maciej pisze:

   12 września 2020 o 08:51

   Ciekawy artykuł ale ilość błędów podważa jego wiarygodność. Np. „tak!” przed Smokiem Wawelskim – gdzieś zginęła interpunkcja; Żyd to plemię czy jakiś inny Masaj? Jeżeli chodzi o narodowość to mówi się raczej o Izraelczykach? Jeżeli chodzi o marki samochodów, to uczono mnie, że pisze się je z małej litery. Na koniec nieco ciekawe pytanie – „syzyfowa praca” czy „praca Syzyfowa”?

   Zaloguj się, aby odpowiedzieć