TRZY WYJĄTKOWE DNI Z KIERUNKIEM NA WIELKANOC, czyli o symbolice Triduum Paschalnego

Przed nami Wielkanoc – najważniejsze i najstarsze święto chrześcijan, dlatego niniejszy artykuł pachniał będzie wiosną, życiem, baziami i kwietniowym bukszpanem. Oczywiście, jak każda uroczystość, tak i ta, przez wieki obrastała obrzędami, tradycjami (szczególnie w okresie średniowiecza), misteriami, przepięknymi drogami krzyżowymi i ludzkim zaangażowaniem.

W poprzednich latach pisaliśmy już o zwyczajach związanych z obchodami tych radosnych Świąt. W niniejszym poście przyjrzymy się symbolice trzech dni poprzedzających Wielkanoc, których głębokie znaczenie warto poznać.

Trzy dni poprzedzające radosny śpiew „Alleluja” i uroczyste, rodzinne śniadanie to tzw. Triduum Paschalne, zwane też Triduum Wielkanocnym. Dla praktykujących katolików to najważniejsze dni w roku, podczas których celebruje się misterium paschalne, czyli mękę, śmierć oraz zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa. Triduum rozpoczyna się wieczorną mszą w Wielki Czwartek (tak zwaną mszą Wieczerzy Pańskiej), a kończy nieszporami Niedzieli Wielkanocnej. Po kolei przedstawmy więc każdy z tych wielkich dni, by poznać ich obrzędy i wyjątkową symbolikę.

WIELKI CZWARTEK

Wielki Czwartek jest niczym brama wprowadzająca w tajemnicę Wielkiej Nocy. To dzień, w którym podczas ostatniej Wieczerzy, Jezus ustanawia sakrament Eucharystii i kapłaństwa.

Rankiem, jeszcze przed wieczornym wkroczeniem w Triduum Paschalne, we wszystkich kościołach katedralnych ma miejsce wyjątkowa Msza święta, zwana Mszą Krzyżma (w Krakowie taką świątynią jest np. Katedra na Wawelu). W czasie tej liturgii poświęca się krzyżmo, czyli mieszaninę oleju i balsamu wykorzystywaną przy udzielaniu sakramentów chrztu, bierzmowania, święceń kapłańskich, biskupich, konsekracji kościołów i ołtarzy oraz oleje chorych i katechumenów.

Wieczorna msza, tzw. Msza Wieczerzy Pańskiej to jedyna msza sprawowana w każdym kościele w tym dniu. Jej wymowa, a nade wszystko czytana ewangelia koncentrują się wokół ostatnich wydarzeń z życia Mistrza z Nazaretu – spotkania z uczniami w Wieczerniku podczas wspólnego posiłku oraz ustanowienia Eucharystii.

Podczas tej mszy następuje także wymowny obrzęd obmycia nóg zwany „mandatum”. Przypomina on gest Jezusa, który wykonał wobec Apostołów. Zwykle głowa lokalnej wspólnoty (proboszcz/prowincjał/biskup) obmywa nogi dwunastu mężczyznom, jednak Papież Franciszek dokonał w tym geście przełomu, obmywając stopy kobiecie, w dodatku Muzułmance.

Po Eucharystii Najświętszy Sakrament zostaje przeniesiony do kaplicy adoracji zwanej ciemnicą, gdzie trwa cicha modlitwa wiernych. Obrzęd ten, którego początki sięgają XII wieku, symbolizuje trudny czas modlitwy Jezusa w Ogrójcu, zniewagi i upokorzenia jakich doświadczył podczas przesłuchania ora czas spędzony tej nocy w więzieniu. Na znak opuszczenia Jezusa przez najbliższych i obnażenia Go z szat podczas męki z ołtarzy zdejmuje się obrusy.

Rozpoczętą w kościele liturgię kontynuuje się w domu czy we wspólnocie parafialnej lub zakonnej podczas wspólnego posiłku.

WIELKI PIĄTEK

Wielki Piątek to dzień skupienia i wyciszenia. Wcześnie rano w kościołach odbywa się Liturgia Ciemnych Godzin, tzw. Ciemna Jutrznia, podczas której śpiewane są Psalmy. Jest to pamiątka pojmania Jezusa. Po południu, najczęściej o godzinie 15:00, wierzący uczestniczą w nabożeństwie Drogi Krzyżowej. W ten dzień wszystkich dorosłych katolików obowiązuje post ścisły. Ten wielkopiątkowy zwyczaj wyraża smutek związany z męką i śmiercią Chrystusa i polega na wstrzemięźliwości od pokarmów mięsnych i poście ilościowym.

Podczas wieczornej liturgii, która jest jedyną liturgią dnia w centrum stoi krzyż. Po odczytaniu Ewangelii z opisem procesu, drogi krzyżowej i śmierci Jezusa następuje uroczysta adoracja krzyża, podczas której śpiewane są pieśni pasyjne. Po zakończeniu liturgii w niemal każdym polskim kościele odbywa się nocne czuwanie przy grobie Jezusa, którego pilnują strażnicy (strażacy, harcerze, żołnierze). Monstrancja okryta jest białym welonem symbolizującym całun, którym owinięto martwe ciało Chrystusa. Wnętrze wypełniają kwiaty.

Dawniej piątkowe modlitwy były bardziej widowiskowe. Pojawiały się procesje grzeszników odzianych w worki żałobne, którzy kładli się krzyżem na podłodze i przepraszali za swoje grzechy. Obecnie, oprócz obrzędów pod przewodnictwem kapłana, modlitwa odbywa się głównie w ciszy.

WIELKA SOBOTA

Wielka Sobota to dzień wyciszenia i pełnego nadziei oczekiwania na Zmartwychwstanie. Tego dnia malujemy pisanki, święcimy pokarmy, a także nawiedzamy kościoły i cmentarze. Istnieje w Polsce piękna i stara tradycja praktykowana w Wielką Sobotę, którą jest nawiedzenie i modlitwa u Grobu Bożego. Według przekazów ustnych tego dnia należy odwiedzić co najmniej siedem kościołów. W Krakowie i innych większych miastach, jak Warszawa, Wrocław, Poznań czy Gdańsk nie jest to trudne, bo świątynie w centrum stoją niemal obok siebie. Jednak w mniejszych miejscowościach może to być nie lada wyzwanie.

Zwyczaj przygotowywania Grobu Pańskiego wywodzi się z Palestyny, z okresu średniowiecza. Jednak na przestrzeni wieków tradycja ta zanikła prawie w całej Europie, zachowała się jedynie na terenie Austrii, Węgier, południowych Niemiec i Polski właśnie. W każdej ze świątyń ci, którzy przygotowywali grób, starali się symbolicznie wyrazić mękę i śmierć Jezusa. Każdy na swój sposób, więc wśród grobów znajdziemy zarówno tradycyjne dekoracje, nawiązujące do czasów, w których żył Jezus, jak i nowocześniejsze aranżacje – niekiedy na wskroś współczesne, zaangażowane społecznie, a nawet politycznie.

Ciekawostka! W Krakowie zdecydowanie warto odwiedzić kryptę kościoła oo. Pijarów przy ulicy Pijarskiej 2. Grób Boży w tej świątyni jest rokrocznie wielkim artystycznym wydarzeniem skłaniającym Krakowian i gości do pogłębionej refleksji.

W Wielkosobotni wieczór rozpoczyna się także najważniejsza liturgia w roku – Wigilia Wielkanocna – uroczysta msza, która w Kościele katolickim należy już do Niedzieli Zmartwychwstania. Poprzedza ją poświęcenie ognia i wody chrzcielnej oraz odnowienie przyrzeczeń sakramentu chrztu. Na koniec uroczystości wielkosobotnich rozbrzmiewa uroczyste „Alleluja”, a bicie dzwonów obwieszcza zmartwychwstanie Chrystusa.

WIELKA NIEDZIELA

Istotnym punktem Niedzieli Wielkanocnej jest procesja rezurekcyjna. W niektórych parafiach odbywa się ona w nocy, bezpośrednio na zakończenie Liturgii Paschalnej. W innych z kolei procesja ma miejsce o świcie, przed pierwszą poranną Mszą Świętą – msza rezurekcyjna jest wtedy odprawiana np. o 6 lub 7 rano.

Zapowiada ją zawsze uroczyste bicie w dzwony, informujące wiernych, że Chrystus zmartwychwstał. Towarzyszy temu wystrzał z armatek oraz dzwonienie dzwonkami. Procesja rozpoczyna się przy symbolicznym Grobie Pańskim, a jest kontynuowana na zewnątrz, wokół kościoła.

Po celebracji ducha przychodzi czas na wspólną celebrację przy stole. Najbardziej popularnym polskim doświadczeniem jest bowiem wielkanocne śniadanie poprzedzone składaniem życzeń. Zgodnie ze staropolskim zwyczajem, centralne miejsce na wielkanocnym stole – obok potraw i święconki – powinien zajmować baranek, będący symbolem ukrzyżowanego i zmartwychwstałego Chrystusa.

Tego dnia wierzący zamiast tradycyjnego „Dzień dobry” pozdrawiają się pełnym nadziei zdaniem: „Chrystus zmartwychwstał”, na które odpowiedzią jest potwierdzenie „Prawdziwie zmartwychwstał”.