Zasady użycia wielkiej i małej litery w tekstach raczej nie przysparzają nam kłopotu. Od kiedy nauczyliśmy się pisać, wiemy, że wielka litera pojawia się zawsze na początku tekstu i po kropce. Wiemy, że tak samo piszemy imiona i nazwiska, nazwy miast, krajów i narodowości. Problem pojawia się, kiedy musimy zdecydować, czy napisać Smok Wawelski czy smok wawelski, Marsjanin czy marsjanin, Nowy Rok a może nowy rok? Poniżej znajdziecie zestawienie reguł rządzących pisownią tych najbardziej problematycznych słów.
WIELKĄ LITERĄ ZAPISUJEMY:
- Nazwy mieszkańców części świata: Europejczyk, Azjata, Amerykanin.
- Nazwy hipotetycznych mieszkańców planet, a więc tu pojawi się nasz Marsjanin czy – nadal dziwnie brzmiący – Wenusjanin.
- Imiona własne zwierząt, drzew i bohaterów filmów lub bajek: Azor, Kot w Butach i tak! Smok Wawelski.
- Nazwy mieszkańców krajów: Polka, Rzymianin (w znaczeniu mieszkańca starożytnego Rzymu) czy Meksykanin, ale ważne, by zapamiętać, że ta reguła nie odnosi się do polki (tańca), rzymianina czy meksykanina (mieszkańców miast Rzym i Meksyk).
- Nazwy członków narodów, ras i szczepów: Słowianin, Masaj, Żyd (ale już małą literą – żyd – zapiszemy określenie wyznawcy judaizmu).
- Nazwy mieszkańców regionów, krain i prowincji: Kaszub, Ślązaczka, Pomorzanin.
- Przymiotniki dzierżawcze (odpowiadające na pytanie: czyj? i odnoszące się do właściciela, autora lub twórcy) typu: dramat Szekspirowski, poezja Miłoszowa, blog Glossowy J; podobnie rzecz się ma z obiektami występującymi tylko w jednym egzemplarzu jak nasza unikatowa Brama Floriańska czy Drzwi Gnieźnieńskie.
- Nazwy świąt i dni świątecznych: Gwiazdka, Zaduszki i – ten wątpliwy – Nowy Rok. Kiedy składamy komuś życzenia z okazji nowego roku (a więc nie tylko z okazji święta 1 stycznia) również możemy użyć wielkiej litery.
- Nazwy imprez, które posiadają swój specjalny wyjątkowy tytuł: Turniej Czterech Skoczni, Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy czy Światowy Dzień Młodzieży. Ale jeśli w takiej nazwie pojawia się przyimek, zapisujemy go małą literą, np. Dzień bez Samochodu.
- Nazwy czcionek komputerowych: Arial, Verdana, Times New Roman.
- Nazwy języków programowania, programów i systemów komputerowych: Windows, Word, Norton Commander.
- Nazwy obiektów astronomicznych: Gwiazda Polarna, Ziemia, Słońce, Księżyc (ostatnie trzy w znaczeniu potocznym zapisujemy oczywiście małą).
- Wielowyrazowe nazwy geograficzne i miejscowe typu: Jelenia Góra, Morskie Oko, Nowy Sącz. Tutaj jednak musimy zwrócić uwagę, czy któraś z części składowych nie jest nieodmienna, np. półwysep Hel, wyspa Uznam – wówczas tę odmienną część zapisujemy małą literą. Przymiotniki: południowy, północny, wschodni i zachodni zapisujemy wielką literą, kiedy są integralną częścią nazwy geograficznej: Tatry Zachodnie, Morze Północne itd.
- Nazwy firm, marek i typów wyrobów przemysłowych: samochód marki Fiat lub samochód „Fiat”, zegarek firmy Omega albo zegarek „Omega”. Tutaj jednak praktyczna uwaga: jeżeli te słowa są używane jako nazwy pospolite konkretnych przedmiotów, zapisujemy je małą literą, a więc fiat, omega, nałęczowianka, kodak, aspiryna.
- Skrótowce: UJ, GOPR, MEN. Jeżeli w nazwie występuje przyimek, wówczas zapisujemy go małą literą: PiS, WSiP, SPATiF. Podobnie dzieje się, kiedy w nazwie występują litery oznaczające głoski wewnątrzwyrazowe: DzU RP (Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej) czy głoskę ch: ZChN.
MAŁĄ LITERĄ ZAPISUJEMY:
- Nazwy okresów kalendarzowych: rok, wiek, karnawał, adwent, post (choć te ostatnie ze względów religijnych w kontekście ważnego okresu w roku kościelnym można zapisać również wielką).
- Nazwy obrzędów, zabaw i zwyczajów: andrzejki, mikołajki, walentynki.
- Nazwy jednostek monetarnych: złoty, dolar, euro.
- Sejm, senat, izba w znaczeniu nazw pospolitych. Kiedy jednak są częścią składową jednostkowej nazwy, zapisujemy wielką: Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, Izba Lordów.
- Tytuły naukowe i zawodowe: profesor, inżynier, magister.
- Nazwy godności: prezydent, premier, dyrektor (chyba że mamy do czynienia z aktem prawnym lub innym tekstem, w którym odnosimy się do konkretnej osoby; wówczas możemy zapisać: Rzecznik Praw Obywatelskich, Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej).
- Nazwy członków bractw i zgromadzeń zakonnych: franciszkanin, jezuita, kapucyn.
- Nazwy członków społeczności wyznaniowych: chrześcijanin, muzułmanin, buddysta.
- Nazwy mieszkańców miast, osiedli i wsi: paryżanka, wrocławianin, żoliborzanin.
- Nazwy okręgów administracyjnych współczesnych i historycznych: województwo małopolskie, powiat krynicki, diecezja poznańska.
- Przymiotniki utworzone od nazw kontynentów, krajów, miejscowości, narodów, plemion: kultura europejska, sery szwajcarskie, języki słowiańskie.
- Przymiotniki jakościowe (odpowiadające na pytanie: jaki?), utworzone od imion własnych: porównanie homeryckie, rok mickiewiczowski, syzyfowa praca.
UŻYCIE WIELKIEJ LITERY ZE WZGLĘDÓW UCZUCIOWYCH I GRZECZNOŚCIOWYCH
W tym wypadku język polski jest dość elastyczny i pozostawia dużą swobodę piszącemu. Wiele zależy od jego osobistych uczuć w stosunku do osób, o których pisze lub tematu, który porusza. Jest jednak kilka reguł, zgodnie z którymi wielką literą zapisujemy:
- Nazwy osób, do których zwracamy się w listach prywatnych i oficjalnych: Kochana Babciu!; Do Pana Dziekana Wydziału Filologicznego.
- Nazwy osób bliskich adresatowi lub piszącemu: Ucałuj Mamę; Pozdrów ode mnie Rodziców.
- Przymiotniki i zaimki, które odnoszą się do tych osób: Dziękuję za wiadomość od Ciebie; Przesyłam pozdrowienia dla Twoich bliskich.
Tutaj warto jednak zachować umiar i zdrowy rozsądek. Zaimki ja i mnie raczej nie wymagają pisowni wielką literą.
Po te i więcej reguł pisowni warto sięgnąć tu:
www.sjp.pwn.pl
Autor: Paulina Kuc
Ciekawy artykuł ale ilość błędów podważa jego wiarygodność. Np. „tak!” przed Smokiem Wawelskim – gdzieś zginęła interpunkcja; Żyd to plemię czy jakiś inny Masaj? Jeżeli chodzi o narodowość to mówi się raczej o Izraelczykach? Jeżeli chodzi o marki samochodów, to uczono mnie, że pisze się je z małej litery. Na koniec nieco ciekawe pytanie – „syzyfowa praca” czy „praca Syzyfowa”?