POLSKIE MIESIĄCE – KALENDARZ PEŁEN ZNACZEŃ

W historii każdego kursu językowego przychodzi taki moment, gdy studenci rozpoczynają naukę godzin, dni i miesięcy, które składają się na szeroko pojęty „czas”. Chcąc ułatwić Wam to zadanie, miło nam zaprezentować wachlarz i bogactwo polskich miesięcy, a przez to i pór roku.

Mamy świadomość, że ich nazwy nie są intuicyjne, szczególnie dla osób poczatkujących. Nie martwcie się jednak, znajdziecie tam ukryte znaczenia, symbole i cechy charakterystyczne. Wpis ten pokaże Wam również, jak zróżnicowany jest nasz polski kalendarz i jak wiele nazw związanych jest z przyrodą i pracami polowymi, typowymi dla sezonów. W przeciwieństwie do większości języków europejskich, które w tym obszarze wzorowały się na tradycjach rzymskich i kalendarzu juliańskim, nasz – polski kalendarz – wydaje się bardzo rolniczy. Przekonajcie się sami!

Miesiące zimowe: GRUDZIEŃ – STYCZEŃ – LUTY

Miesiące wiosenne: MARZEC – KWIECIEŃ – MAJ

Miesiące letnie: CZERWIEC – LIPIEC – SIERPIEŃ

Miesiące jesienne: WRZESIEŃ – PAŹDZIERNIK – LISTOPAD

STYCZEŃ

Pierwszy miesiąc kalendarza to oczywiście styczeń, którego nazwa pochodzi od słowa „stykać”. A co się styka w styczniu? Oczywiście stary rok z nowym. Początek z końcem – symbolicznie i dosłownie. Etymologia nie jest jednak jednoznaczna – innym przypuszczeniem jest pochodzenie nazwy od słowa „siekać”, co miało związek z wyrębem drzew odbywającym się w tym okresie. Jeszcze inny trop kieruje nas do słowa „stygnąć”, ze względu na panujące wówczas mrozy, i fakt, że wszystko szybko stawało się chłodne. Z początkiem roku sporządzano też tzw. tyki, do podpory roślin, stąd też mogła się wywodzić inna ludowa nazwa tego miesiąca, mianowicie „tyczeń”.

Przysłowie:

Gdy w styczniu deszcz leje, robi złe nadzieje

LUTY

Luty swoją nazwę zawdzięcza staremu przymiotnikowi, który oznaczał srogi, zimny. W staropolszczyźnie funkcjonowały jeszcze inne nazwy: strąpacz oraz sieczeń. Etymologia tych dwóch słów również wiązała się z zimnem: ze strzępiącym szronem lub siekącym mrozem.

W okolicach Podhala i Kaszub można spotkać jeszcze inną nazwę określający luty – gromnicznik, zaś na Podhalu wciąż usłyszeć można, że luty to mięsopustnik. Obydwie nazwy nawiązują do przypadających w lutym obchodów święta Matki Boskiej Gromnicznej i zakończenia karnawału, którego trzy ostatnie dni określane były w staropolszczyźnie mianem mięsopustu.

Jednym słowem w lutym należy zadbać o ciepło, bowiem pogoda spada do kilkunastu stopni poniżej zera.

Przysłowia:

Idzie luty, podkuj buty
Gdy luty ciepły i o wodzie, wiosna późna i o chłodzie.

MARZEC

Trzeci w kolejności miesiąc swoją nazwę zawdzięcza językowi łacińskiemu, w którym słowo martius, oznacza „poświęcony Marsowi, bogu wojny”. Ludowa nazwa tego miesiąca to także brzezeń, ponieważ wtedy zielenią się brzozy. Ze względu na duże kontrasty pogodowe – słoneczne piękne dni, i gwałtowny powrót zimy, na określenie marca używamy przysłowia: W marcu, jak w garncu.

21 marca przypada też początek kalendarzowej wiosny i towarzysząca dacie równonoc, czyli zjawisko polegające na tym, iż dzień i noc mają taką samą długość. W marcu następuje w naszym kraju także zmiana czasu: z zimowego na letni.

Przysłowie: Suchy marzec, mokry maj, będzie żyto jako gaj

KWIECIEŃ

Nazwa „kwiecień” jest bardzo intuicyjna, nawiązuje do budzącej się do życia przyrody. W kwietniu proces kwitnienia rozpoczynają kwiaty, drzewa i krzewy. Nastaje wiosna. Niestety, podobnie, jak w marcu w tym miesiącu występują duże zmiany pogody.

Przysłowia:

Kwiecień plecień, bo przeplata trochę zimy, trochę lata
Deszcze częste w kwietniu wróżą, że owoców będzie dużo.

MAJ

Maj to drugi z „obcokrajowców”, czyli miesiąc poświęcony rzymskiej bogini Mai. Jest to chyba jedyny miesiąc, który nie sprawia nawet najmniejszego problemu w wymowie i zdaje się być bardzo międzynarodowy. W Polsce to jeden
z najpiękniejszych miesięcy – przyroda wybucha zielenią, kwitną bzy, owady budzą się po długiej zimie. Być może spotkacie się kiedyś z określeniem: „maić”, pamiętajcie wtedy, że chodzi o proces przyozdabiania się kwiatami lub zielenią.

Przysłowia:

Kiedy mokry maj, będzie żyto jako gaj
W maju, jak w gaju

CZERWIEC

Miesiąc czerwiec swoją nazwę zawdzięcza owadom tzw. czerwiom, które są bardzo aktywne w tej porze roku. Owady te wykorzystywano w celu uzyskania cennego barwnika, którym farbowano materiały na czerwono. 21 czerwca następuje letnie przesilenie Słońca. Wtedy w Polsce dzień trwa najdłużej, natomiast noc jest najkrótsza. W czerwcu kończy się wiosna, a zaczyna się lato.

Przysłowia:

Pełnia czerwcowa – burza gotowa
W czerwcu się okaże, co nam Bóg da w darze

LIPIEC

Kolejny letni miesiąc jest okresem kwitnienia lip, które dały inspirację dla jego nazwy. W Polsce lipiec jest miesiącem charakteryzującym się upalną pogodą, słońcem i ciepłymi nocami. Niestety…często też przynosi obfite opady deszczu, które przeradzają się w niszczycielskie burze.

Przysłowia:

Upały lipcowe wróżą mrozy styczniowe
W lipcowym skwarze w Polsce jak na Saharze

SIERPIEŃ

Ósmy w kolejności miesiąc swoją nazwę wziął od sierpów, popularnych narzędzi którymi koszono zboże w okresie żniw. Ten wakacyjny miesiąc, szczególnie na wsiach, kojarzony jest z wytężoną pracą fizyczną – zbieraniem plonów, zwożeniem zboża, zrywaniem owoców. Miesiąc ten nazywano także stojęczeń lub stojaczek (od czasownika stać, ponieważ przy żniwach pracowało się na stojąco).

Przysłowia:

Kiedy sierpień przychodzi, reszta zboża z pola schodzi
Kto w sierpniu pracuje, ten zimą głodu nie poczuje

WRZESIEŃ

Nazwę tego kolorowego miesiąca zawdzięczamy kwitnącym wówczas wrzosom. To oczywiście także miesiąc powrotu do szkoły. 23 września występuje też równonoc, co oznacza, iż tego dnia zaczyna się jesień. Atrybutami września są grzyby, kasztany, żołędzie i długie trawy – słowem dary lasów i pól.

Przysłowia:

Gdy we wrześniu jest rosa, to zbieraj grzyby do kosza
Jaki pierwszy wrzesień, taka będzie jesień

PAŹDZIERNIK

Pochodzenie słowa „październik” trudno dziś zrozumieć nawet naszym rodakom, bowiem nazwa miesiąca związana jest z produkcją…lnu. Paździerze (tu bowiem szukamy nazwy) to odpadki uzyskane w procesie produkcji włókien lnu lub konopi. W październiku w Polsce wypada zmiana czasu z letniego na zimowy. Inne nazwy to: winnik (od winobrania), pościernik, kosień.

Przysłowia:

Gdy październik ciepło trzyma, zwykle mroźna bywa zima
Październik stoi u dwora, wykop ziemniaki z pola!

LISTOPAD

Ten jesienny miesiąc, gdy mocno doświadczamy zmian i ochłodzenia pogody, swą nazwę zawdzięcza zjawisku opadania liści. Dni stają się krótkie, drzewa i krzewy nagie, przyroda powoli zapada w zimowy odpoczynek. Inną nazwą miesiąca był też listopadnik.

Przysłowie:

W listopadzie liście opadają, a ludzie znicze na grobach stawiają

GRUDZIEŃ

Nasz kalendarz kończymy „grudniem”, którego nazwa wywodzi się od słowa „gruda”. W tym czasie powszechnie występują zamarznięte bryły ziemi. W grudniu rozpoczyna się kalendarzowa zima. Ze względu na Święta Bożego Narodzenia oraz Sylwester grudzień jest ulubionym miesiącem wielu ludzi. Ten ostatni miesiąc nazywano także jadwentem (przez związek z kalendarzem liturgicznym – nazwa wzięła swój początek od słowa adwent, który trwa cały miesiąc, aż do Wigilii).

Przysłowia: