WYRAZY WIELOZNACZNE

„Akcja!”

No dobrze, zapytacie. Tylko jaka? Akcja w znaczeniu „działanie”? „Akcja” na planie filmowym,
a może w walce lub w bitwie? Jest przecież też „akcja” w opowiadaniu. I „akcja” w sporcie? A co
z „akcją” na giełdzie? Może o nią właśnie chodzi? Słowo akcja to przykład wyrazu polisemicznego, czyli wieloznacznego. O tym, o jakiej akcji mowa, decyduje kontekst zdania lub wypowiedzi. Czy nie brzmi to podobnie do znanych już Wam homonimów? Brzmi – jednak tym razem to nie one!

W języku polskim występuje grupa wyrażeń zwana wyrażeniami polisemicznymi lub wieloznacznymi. Pomimo zbieżności, na pierwszy rzut oka, różnią się one od homonimów i nie są z nimi tożsame. Wyrażeniami polisemicznymi określamy takie słowa, których znaczenie pochodzi od jednego rdzenia i jest ze sobą powiązane. Wyznaczenie różnicy pomiędzy homonimami a wyrażeniami polisemicznymi może sprawiać dużą trudność, jeżeli w momencie podziału nie uwzględni się reguł gramatycznych. Poniżej jeden z bardziej popularnych wyrazów wieloznacznych –„zamek”.

zamek (budowla) zamek (część garderoby) zamek (do drzwi)

Czy zwiedziłeś już Wawel, zamek królów polskich?

Wczoraj zepsuł się zamek od mojej sukienki.

Zaraz otworzę – jeszcze tylko przekręcę zamek.

Inne przykłady wyrazów wieloznacznych:

POLE

pole (ziemia uprawna) – W tym roku pole obrodziło.
pole (miejsce na coś przeznaczone, np. pole wyścigowe)
pole (obszar do działania) – To jego dziedzina – ma więc duże pole do popisu!
pole (np. pole elektryczne, grawitacyjne, akustyczne)
pole (przestrzeń np. w grze planszowej czy kwadrat na szachownicy) – Które pole wybierasz?
pole (określenie bycia „na zewnątrz”) – Po szkole wyjdę z kolegami na pole.

LALKA

lalka(zabawka dziecięca) – Lalka Zosia jest moją ulubiona przytulanką.
lalka (figurka z teatru lalkowego) – Olsztyński Teatr Lalek działa od 1953 roku.
lalka (potocznie atrakcyjna kobieta, z makijażem) – Ale z ciebie lala! – Super wyglądasz!

FALA

fala(wzniesienie na powierzchni wody) – Dziś na morzu są duże fale.
fala (np. zagięcie włosów) – Robimy dziś pasemka czy piękne, sprężyste fale?
fala (zjawisko fizyczne, np. fala magnetyczna, radiowa, elektroakustyczna) – Fale radiowe to rodzaj promieniowania elektromagnetycznego.

Widzimy więc, że słowo „zamek” może oznaczać część garderoby, budowlę oraz formę zabezpieczenia – brzmi identycznie i posiada identyczny sposób zapisu, jednak nie jest to homonim, a wyrażenie polisemiczne. Przyczyną tego jest fakt, iż wszystkie trzy znaczenia posiadają wspólną etymologię (pochodzenie), a jest nią słowo „zamykać”.

Obecność wyrażeń polisemicznych jest korzystnym zjawiskiem językowym, a także wysoce pomocnym na wczesnych etapach nauki. Dzięki polisemii liczba wyrazów, składająca się na słownik danego języka, jest znacznie mniejsza, w przeciwieństwie do sytuacji, gdyby każde znaczenie wymagało odrębnego wyrazu. W związku z tym polisemia w języku rozwija się niejednokrotnie planowo, w sposób oczekiwany, tworząc łańcuchy znaczeń.

Jednym ze sposobów tworzenia kolejnych znaczeń tego samego wyrazu jest metaforyzacja, czyli powstawanie znaczeń przenośnych.

Popatrzmy na takiego lisa. Powszechnie jest to nazwa zwierzęcia, lecz także przenośnie określenie na „człowieka chytrego i przebiegłego”. Innym przykładem może być „nurt”, który w podstawowym znaczeniu oznacza „strumień wody”, a przenośnie – „bieg wydarzeń”.

Oczywiście dużo prościej funkcjonować w świecie wyrażeń precyzyjnych i jednoznacznych, których znaczenia nie trzeba się domyśleć. Jednak ta złożoność języka i mnogość dostępnych form decydują o jego pięknie i wyjątkowości! Powodzenia!