BARBÓRKA – SPRAWDŹ, CO TO TAKIEGO?

W Polskim kalendarzu mamy wiele pięknych, lokalnych świąt, do których należy Dzień Górnika, zwany inaczej Barbórką. Obchody święta przypadają na dzień 4 grudnia i rozpoczynają się zawsze poranną, bardzo uroczystą mszą świętą, organizowaną w kościele lub w cechowni, czyli tej części kopalni, gdzie górnicy zbierają się oraz wykonują czynności służbowe przed zjazdem w dół lub po powrocie na powierzchnię.

Dlaczego ten dzień jest wyjątkowy i pielęgnowany w polskiej kulturze? Ano dlatego, że właśnie ta grupa społeczna – górnicy i osoby związane z wydobyciem paliw kopalnianych zajmują ważne miejsce w katalogu polskich zawodów. Nie ma bowiem wątpliwości, że górnictwo to jeden z filarów polskiego przemysłu, które w naszym kraju rozwijało się już od czasów średniowiecznych (dotyczy to nie tylko węgla kamiennego i brunatnego, lecz między innymi i soli). Koniecznie przeczytajcie, jak świętujemy Barbórkę, nie tylko na Śląsku!

POCZĄTKI I OBCHODY ŚWIĘTA GÓRNIKÓW

Początkowo Barbórka była świętem typowo kościelnym obchodzonym na cześć świętej Barbary z Nikomedii – patronki ciężkiej pracy i dobrej śmierci. Stopniowo, na skutek działań władz PRL-u, z obchodów usuwano elementy religijne, zastępując je śląskim folklorem i świeckimi tradycjami – zabawami i festynami związanymi ze wszystkimi zawodami, które zajmują się wydobyciem podziemnych złóż. Bogate rytuały i celebracja obchodów Barbórki sprawiły, że w 2018 roku wpisano je na listę Dziedzictwa Niematerialnego UNESCO.

Zgodnie z tradycją, o której czytamy w „Zarysie kultury górniczej” Józefa Ligęzy i Marii Żywirskiej, uroczystości Barbórki składały się z trzech części: sakralnej (kościelnej), zawodowej i rozrywkowej. W godzinach porannych, górnicy ubrani w odświętne mundury gromadzili się w cechowni lub na placu kopalnianym, skąd z orkiestrą i sztandarem z wizerunkiem świętej Barbary szli szeregiem na nabożeństwo kościelne. Każdy mundur musiał być dokładnie oczyszczony, o co dbała cała rodzina, szczególnie zaś jej najmłodsi członkowie. Ważnym elementem stroju były metalowe akcesoria, czyli guziki i godło górnicze, które polerowano z dużą starannością. Podobnym zabiegom poddawano też wysokie, sięgające kolan buty.

Po obchodach religijnych dalsze celebracje odbywały się w cechowni. W tym czasie też przyjmowano nowych kandydatów do stanu górniczego. Na Śląsku nowo mianowany rębacz otrzymywał dodatkowy guzik do munduru oraz skórę, zwaną też łatką. W tym dniu, w podziękowaniu za ciężką pracę, górnicy otrzymywali również nagrody pieniężne. Na znak pomyślności i dobrobytu przyjął się także zwyczaj rozdzielania między górników kawałka kiełbasy, bułki i piwa. Dzień kończył się wspólną zabawą, urozmaiconą widowiskami, pokazami, iluminacjami i tańcami.

Tradycyjne przedstawienie Barbary na obrazie Giovanniego Antonio Boltraffio

TRADYCJA KARCZMY PIWNEJ

W dniach poprzedzających Barbórkę organizowane są tzw. karczmy piwne, w których biorą udział wyłącznie mężczyźni – górnicy oraz wszyscy szeroko związani z górnictwem. Uroczystość karczmy piwnej rozpoczyna się odśpiewaniem hymnu górniczego i przywitaniem gości, po których następują m.in. „skoki przez skórę” z udziałem młodych górników. Jest to tradycja, oznaczająca symboliczne wejście w górniczy stan. Następnie rozpoczyna się wielogodzinna zabawa w stylu biesiadnym, śpiewy i żarty z zachowaniem należytego szacunku dla wieku i zasług.

Jak sama nazwa wskazuje, nieodłącznym elementem karczmy piwnej jest oczywiście samo piwo oraz okazjonalne kufle piwne. W każdym większym zakładzie górniczym na długo przed Barbórką dokonywany jest wybór dostawcy i formy kufla. Zawsze – bez względu na materiał, kształt i wielkość naczynia – musi być podana data uroczystości gwareckiej (np. „Barbórka 2005”) i nazwa instytucji organizującej karczmę piwną. Odpowiednikiem żeńskiego spotkania jest tzw. Babski Comber.

KRAKOWSKA AGH

W Krakowie możemy być dumni ze wspaniałej uczelni wyższej, która w swym profilu i nazwie ma właśnie górnictwo, Akademii Górniczo–Hutniczej im. Stanisława Staszica. Jeśli będziecie w okolicach Alei Mickiewicza 30 zwróćcie uwagę na wspaniałe figury górników i hutników strzegące wrót Akademii. Figury gigantów robią naprawdę duże wrażenie i przypominają o zasługach oraz ciężkiej pracy tych grup społecznych. Jak czytamy na stronie Uczelni, Barbórka w murach AGH jest świętem wszystkich Absolwentów, Górników i jej Sympatyków. Święto to głęboko wpisało się w tradycje nie tylko Akademii, ale również jest ważnym wydarzeniem kulturalnym Krakowa w trakcie, którego obserwatorzy i uczestnicy mogą zapoznać się z tradycjami górniczymi. Szczegółowy program tegorocznych obchodów można znaleźć pod linkiem: http://www.barborka.agh.edu.pl/program.html

***

Barbórkowe świętowanie i bogate tradycje rokrocznie gromadzą przedstawicieli i sympatyków górniczego stanu w Polsce i na świecie. Emocjonalny związek górników z osobą świętej Barbary najlepiej wyraża jedno z powiedzeń: „Gdy górnik pracuje w nocy, to mu święta Barbórka stoi przy pomocy”. I niech tak zostanie, bowiem praca ta oprócz wielkiego szacunku niesie i z sobą i wielkie zagrożenia.