JĘZYKOWE PSIKUSY, czyli jak rozpoznać HOMONIMY

Z pewnością nie raz zastanawialiście się dlaczego tak samo brzmiące i znajome już słowo nagle  oznacza zupełnie coś innego. I nie jest to kwestia Waszej słabej pamięci…Wszystko za sprawą  przebiegłych HOMONIMÓW, które osobom uczącym się języka polskiego sprawiają małe psikusy. Dzisiejszy wpis poświęcimy właśnie im i pomożemy Wam uniknąć, co najmniej kilku językowych pułapek.

HOMONIMY POD LUPĄ

Na słowo „homonim” składają się dwa greckie wyrażenia, oznaczające „podobny” oraz „wyraz”. Jest to więc bardzo ciekawa relacja zachodząca między dwoma słowami doceniana przez poetów, dziennikarzy czy twórców reklamy.

Według definicji, którą znajdziemy w słowniku języka polskiego PWN, homonimy to pojedyncze słowa lub związki wyrazowe o jednakowym brzmieniu czy pisowni, lecz odmiennym znaczeniu i etymologii. Homonimami nazywamy więc takie słowa, między którymi istnieje relacja homonimii, czyli sposobu na wyrażenie odmiennych znaczeń przy pomocy tych samych funkcji językowych. Gdy w zdaniu występuje homonim, znaczenia użytego słowa można domyślić się przede wszystkim z kontekstu komunikatu. Cechą podstawową homonimów jest zatem ich dwuznaczność.

Homonimy można podzielić ze względu na to, co je ze sobą łączy na:

• homonimy – słowa o identycznej wymowie i pisowni;
• homofony – słowa, które mają taką samą wymowę, ale różną pisownię;
• homogramy (inaczej homografy) – słowa, które mają taką samą pisownię, ale różną wymowę

HOMOFONY – CZYTAJ TAK SAMO, PISZ INACZEJ!

Homofony to takie słowa lub wyrażenia, które co prawda brzmią tak samo, ale różni je zapis graficzny i oczywiście znaczenie. Ten rodzaj homonimu jest dosyć popularny w języku polskim i często sprawia problemy młodszym uczniom piszącym dyktanda.

Poniżej podajemy kilka klasyków:

morze (akwen wody)                                                 może (przypuszczenie)

Być może w sierpniu pojadę nad morze.

Może pójdziemy wieczorem na spacer?

Bóg (Istota nadprzyrodzona, Absolut)                       buk (drzewo liściaste)

Bóg jest przedmiotem zainteresowania teologii i filozofii.

Na skraju lasu rosły buki i brzozy.

kot (zwierzę)                                                               kod (np. do drzwi)

 Koty lubią chodzić własnymi drogami.

Możesz mi pomóc? Zgubiłam swój kod do drzwi.

 

hart (wytrzymałość fizyczna lub psychiczna)            chart (rasa psa)

Krzysztof był człowiekiem honoru o olbrzymim harcie ducha.

Kupiliśmy wczoraj charta – jest piękny i dostojny.

 

lud (ludzie)                                                                 lód (zamarznięty)

 Ludy pierwotne, to inaczej ludy tubylcze, których styl życia pozostał niezmieniony od początków historii ludzkości.

Zrobiłam lemoniadę, możesz podać lód? Będzie chłodna i idealna na upały.

 

Znaczenie homofonu w języku pisanym dosyć łatwo jest zrozumieć, bowiem kierujemy się pisownią danego wyrazu. W wypadku języka mówionego należy zwrócić uwagę na kontekst wypowiedzi. Niestety na pierwszych etapach nauki te subtelne różnice nie są wyczuwalne dla obcokrajowców, ale wszystko da się wyćwiczyć przy odrobinie cierpliwości i determinacji.

HOMOGRAFY – PISZ TAK SAMO, CZYTAJ INACZEJ!

Homografy to z kolei wyrażenia charakteryzujące się takim samym zapisem graficznym, ale inną wymową i znaczeniem. Na szczęście w  języku polskim te wyrażenia lub słowa nie są bardzo popularne (w przeciwieństwie np. do języka angielskiego).

Za najbardziej sztandarowe przykłady uchodzą:

cis (drzewo)                                                   c-is (dźwięk w muzyce)

Cis to drzewo lub krzew o zimozielonych igłach.      

Cis stanowi tonikę gam Cis-dur i cis-moll. 

 

zamarzać (ścinać lodem)                              zamarzać (morzyć głodem)

Nie wolno wchodzić na zamarznięte jezioro.

Żołnierze próbowali zamorzyć głodem swych jeńców.

 

Niektóre homonimy są jednocześnie homofonami i homografami, na przykład wyraz „pokój” oznaczający jedno z pomieszczeń mieszkania/domu lub sytuację, w której państwo nie jest w stanie wojny. Poniżej przedstawiamy kilka przykładów. Musicie jednak wiedzieć, iż nie wszystkie wyrazy, których wymowa i pisownia są jednakowe są z założenia homonimami. Istnieje bowiem inny typ wyrazów – tzw. wyrazy polisemiczne – o których opowie nasz kolejny wpis. Na ren moment poznajcie jednak bezpieczne i pewne homonimy.

pokój   (pomieszczenie)                                                        pokój (stan braku wojny)

Znajdziesz mnie na pierwszym piętrze, w pokoju 129.

W dzisiejszym świecie ludzie najbardziej potrzebują pokoju.

 

rakieta (tenisowa)                                                     rakieta (kosmiczna)

Przygotuj się na jutrzejszy trening – zapakuj rakietę, ręcznik i podkoszulek.

20 czerwca 1944 roku wystrzelono pionowo rakietę o numerze MW 18014.

państwo (np. Kowalscy)                                             państwo (np. Polska)

 Jutro wyślemy kartki do cioci Zosi, babci Ali i państwa Suder.

Każde państwo ma swoją flagę.

Mamy nadzieję, że nie boli Was głowa od tych wszystkich słów, ich wymowy, pisowni i wyjątków. Na zakończenie warto podkreślić, iż homonimy są bardzo interesującym zjawiskiem językowym. Umożliwiają tworzenie ciekawych gier słownych, a te mogą posiadać zastosowanie nie tylko w poezji, ale również w tak istotnym segmencie rynku, jakim jest reklama.

Ho­mo­ni­my chęt­nie wy­ko­rzy­sty­wa­ne są rów­nież przez re­dak­cje cza­so­pism, któ­re na pierw­szych stro­nach ga­zet umiesz­cza­ją chwy­tli­we na­głów­ki.

Dla zobrazowania, jakie zamieszanie wprowadzają homonimy polecamy Wam humorystyczny wiersz Pana Pawła Gołucha pt. Homonimy.

Dobrej zabawy!

Autorka: Iwona Huber

 

Zdjęcia:

• Zdjęcie 1
• Zdjęcie 2
• Zdjęcie 3
• Zdjęcie 4
• Zdjęcie 5

Udostępnij ten post