„POPROSZĘ KROMECZKĘ CHLEBKA” – czyli o roli zdrobnień w języku polskim

„Kasieńko, zapraszam na herbatkę z ciasteczkiem! Mam też pyszny soczek z pigwy i konfiturkę – domowej roboty oczywiście!”…To tak na rozgrzewkę, gdyby ktoś miał wątpliwości, że zdrobnienia to głównie domena rodziców i zakochanych. O nie! Język polski przepełniony jest zdrobnieniami, czyli wyrazami zmiękczonymi, o łagodnym, często serdecznym brzmieniu. Jako naród, zdrabniamy chętnie i intuicyjnie, czyli tak, że nawet nie wiemy kiedy. Podobno dużo częściej niż inne nacje (!) Przyjrzyjmy się zatem, czym są zdrobnienia i jaką pełnią funkcję.

 

CZYM SĄ ZDROBNIENIA?

Według definicji zawartej w „Słowniku języka polskiego” PWN zdrobnienia to wyrazy pochodne oznaczające przedmiot mniejszy od przedmiotu, którego nazwa jest jego podstawą, np. szafa – szafka, tort – torcik lub wyrażające pozytywne nastawienie mówiącego do przedmiotu wypowiedzi, np. córka – córeczka, tata – tatuś.

Nierzadko zdrobnień używamy też w rozmowach z dziećmi, np. Kochanie, zjedz zupkę! lub wtedy, gdy chcemy zwrócić się do kogoś czule, pieszczotliwie np. skarbeńku, słoneczko. Także imiona osób nam bliskich funkcjonują najczęściej w postaci zdrobnień, np. Piotruś, Agusia, Tomuś.

Niestety zdrobnień używamy także i wtedy, gdy chcemy wyrazić negatywny, ironiczny a nawet pogardliwy stosunek do kogoś lub czegoś – np. Znalazł się cwaniaczek! O, to są dopiero przyjaciółeczki.

ZDROBNIENIA I ICH KOŃCÓWKI

Choć lista przyrostków, z pomocą których formułujemy zdrobnienia, jest długa, najczęstszymi stosowanymi końcówkami są:

-ek, -ik, -yk – w przypadku rzeczowników rodzaju męskiego, jak np.

• pies – piesek
• kot – kotek
• kamień – kamyk
• wiersz – wierszyk

-ka – w przypadku rzeczowników rodzaju żeńskiego, np.

• bluzka – bluzeczka
• kostka – kosteczka
• małpa – małpka

-ko – w przypadku rzeczowników rodzaju nijakiego, np.

• oko – oczko
• krzesło – krzesełko
• okno – okienko

Wyzwaniem, szczególnie dla osób rozpoczynających naukę języka polskiego, mogą być tzw. oboczności, czyli zmiany w temacie wyrazu [temat wyrazu – część wyrazu, która najczęściej nie podlega odmianie], na przykład:

• rzeka – rzeczka(k:cz)
• tarka – tareczka (k:cz)
• kotlet – kotlecik(t:c)
• lustro – lusterko(o:e)
• worek – woreczek (k:cz)

Ciekawostką może być fakt, iż rzeczowniki mogą mieć więcej niż jedno zdrobnienie. Sami zobaczcie:

• żona – żonka – żoneczka
• pies – piesek – pieseczek – piesiunio
• kwiat – kwiatek – kwiatuszek

 

ZDROBNIENIA TO NIE TYLKO RZECZOWNIKI

Oprócz rzeczowników zdrabniamy również:

PRZYMIOTNIKI np.

• czerwony – czerwoniutki
• mała – maleńka
• kochana – kochanieńka

PRZYSŁÓWKI, np.

• cicho – cichutko
• lekko – leciutko
• mało – malutko

ZAIMKI, np.

• sam – samiuteńki/samiusieńki

ZDROBNIENIA I SYTUACJE OFICJALNE

Zdrobnienia często przynależą do języka nieformalnego, dlatego uważajcie na nie zwłaszcza
w sytuacjach oficjalnych i służbowych, gdzie ich użycie może byś śmieszne, a wręcz niestosowne. W trakcie poważnej rozmowy biznesowej, wystąpienia publicznego czy prezentacji zrezygnujcie
z takich form, jak: fakturka, pieniążki, etacik.

Popatrzcie na poniższą różnicę, która dobrze obrazuje, że zdrobnienia nie zawsze świadczą
o uprzejmości, a już na pewno nie w każdej sytuacji.

• Czy mogę Państwu zaproponować kawę z mlekiem?
• Czy mogę Państwu zaproponować kawkę z mleczkiem?

 

• Czekam na ważną fakturę.
• Czekam na ważną fakturkę.

***

Zdrobnienia, jak i inne formy językowe, pełnią ważne funkcję w języku, należy jednak pamiętać, by używać ich z umiarem i wyczuciem – o czym często decyduje kontekst wypowiedzi i nasz rozmówca. Ale nie martwcie się, wszystko przychodzi z czasem. Najważniejsze, by próbować!

Autorka: Iwona Huber

 

Udostępnij ten post